Çölyak hastalığı (;çölyak sprue, gluten enteropatisi) buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan gluten ve bir takım başka proteinlere karşı olan besin alerjisi nedeniyle ortaya çıkan bir klinik tablodur. Gluten içeren bir besin (örneğin ekmek) yenildiğinde ince bağırsakta reaksiyonlar başlar. Bağırsakta emilim görevi yapan villuslarda inflamasyon, düzleşme ve kaybolma olur. Bu villusların tahrip olmasıyla besinlerin emilmesi bozulur, hem ishal başlar hem de besinlerin eksikliklerine bağlı şikâyetler başlar. Bazı hastalarda (yaklaşık olarak %15 oranda) ishal olamayabilir, kabızlık ve gaz şikayeti olabilir. Bazı hastalar gelişme geriliği nedeniyle araştırılırken tanısı konur. Çok ileri yaşlarda (>60 yaş) tanı konan hastlar vardır.   

Çölyak Hastalığının Sebepleri Nelerdir?

Bir insanın birden bire glutene karşı alerjik olmasının sebebi bilinmemektedir. Gluten enteropatisi kesinlikle genlerle ilgili bir durumdur. Bu hastaların çoğu Avrupa (yerleşik veya göç etmiş) kökenli kişilerdir, bunlardan çoğu da İrlandalı kökenlidir. Her 200 Avrupalının 1’i etkilenir (çoğunda teşhis halen konmamıştır). Hastalık bulaşıcı değildir, hastaların %20 si 60 yaş üzerindedir.

Bulguları Nelerdir?

Çocuklarda ishal, kilo kaybı ve büyümede gerileme sıktır. Erişkinlerin çoğunda ise ishal ve kilo kaybı tam olarak görülmeyebilir. Erişkinlerin yarısında ishal görülmez. Karında şişkinlik ve gaz sıktır. Bazı hastalar gece ishal ve gaz sancısı çekerler. Yorgunluk ve kemik erimesi, vitamin eksiklikleri ve bunlara bağlı şikâyetler gözlenir. Bazı hastalarda sadece tekrarlayan ağızda aftlar gözlenebilir.

Teşhis Nasıl Konur?

Teşhis konmada ilk basamak bu hastalıktan şüphelenmektir. Hastalığın şikâyetlerinin müphem ve hastalığa ait şikâyetler olmadığı için hastalığın başlangıcından tanı koymak için 10–15 sene sonra zaman geçebilir. Hastalığın en önemli bulgularından biri de izah edilemeyen demir eksikliği anemisidir. Hastalık için spesifik kan testleri vardır;

1-     IgA Antigliadin antikoru

2-     IgA antiendomycium antikoru

3-     IgA antitissue glutaminase antikoru (tTG).

Bu testleri doğruluk derecesi %95’lere yakındır. %2–10 kadar çölyak hastasında IgA eksikliği olabildiği için tanı yanlışlıkla tanı konmayabilir.

Tedavi

Vücudun glutene hassasiyetini düzeltecek kesin bir tedavi yoktur. En büyük tedavi diyettir ve gıdalar arasından buğday, çavdar, arpayı diyetten uzaklaştırmaktır. Yulaf içinde de gluten olabilir. Mısır unu da buğday fırınlarında öğütüldüğü için gluten içerebilir. Hastaların pirinç, mısır (unu değil), patates, soya kullanmasıdır. Teorik olarak diyetten gluteni tamamen uzaklaştırmak mümkün değildir. Bu konu hastanın eğitim durumuyla yakın ilişkilidir; hazır besinlerin etiketlerini dikkatlice okuması, her içkiyi (bira vs) içmemesi ve şüpheciliğiyle ilişkilidir. Birçok çölyaklı hasta ayrıca süt şekeri olan laktozu tolere edemezler.

Çölyak Hastalığı Tamamen Tedavi Edilebilir mi?

Çölyak hastalığı hayat boyu sürecek bir hastalıktır. Hasta diyete uydukça, bağırsaklardaki villuslar ve kan tetkikleri normale döner, hasta bir dilim ekmek bile yese hastalık tekrar ortaya çıkar.   

Başka Hastalıklarla Birlikteliği

Dermatitis herpetiformis denilen diz, dirsek ve kalçalarda ağrılı ve kaşıntılı deri lezyonları gluten hassasiyeti ile birlikte olabilir. Tedavide diyet ve Dapsone kullanılır. İnsüline bağımlı diyabet ve tiroid hastalıkları, bazı karın içi lenfomaları hastalıkla birlikte bulunabilir.